Frans Michon

Ideologie, financieel gewin en chantage

Er zijn verschillende redenen aan te wijzen waarom Nederlandse burgers er toe overgingen om ondergedoken landgenoten te verraden. Soms ging de Duitsgezindheid zover dat men bekenden die onderdoken om niet voor de Duitsers te hoeven werken aangaf. Voor het verraden van joden speelde antisemitisme een belangrijke rol. Financieel gewin kon hierbij ook een belangrijke drijfveer vormen. In Amsterdam was in 1943 de zgn. Colonne Heinnecke actief. De meer dan vijftig leden die de colonne telde ontvingen 7 gulden vijftig voor elke jood die werd aangebracht. Voor zover bekend is dat in Friesland geen praktijk geweest. Wel kwam het hier voor dat joodse onderduikers geld en kostbaarheden werden ontfutseld door zgn. helpers. Een berucht voorbeeld hiervan was Frans Vergonet, waarover hieronder meer.
Extra gevaarlijk kon het worden wanneer gevangen genomen helpers door de Duitsers voor de keuze werden gesteld. Het leven behouden, maar dan wel meewerken met de bezetter of afvoer naar een concentratiekamp of in het ergste geval executie. Sommige jodenhelpers werden zo jodenverraders.

Frans Vergonet

Eén van de meest beruchte verraders van joden in Friesland was Frans Vergonet. Deze Leeuwarder oud-onderwijzer had zich eerst voorgedaan als iemand die joden wilde helpen met het vinden van een onderduikadres. De welbespraakte Vergonet wist van meerdere joden het vertrouwen te winnen. Hij bracht ze op verschillende adressen onder, met name in het noordoosten van Friesland.
Het bleek al snel dat hij het niet uit pure naastenliefde hielp. Hij was vooral uit op de rijkdom van de joden. Toen koffers met kostbaarheden waar hij even op zou passen niet bij de ondergedoken joden, c.q. rechtmatige eigenaars terechtkwamen en hij financiële afspraken met de gastgezinnen niet nakwam raakte hij in problemen. Enkele verzetsmensen koesterden al snel een wantrouwen tegen Vergonet. Dat werd versterkt nadat er na zijn arrestatie door de SD overvallen werden gedaan op adressen waar hij eerder joden had ondergebracht. Dankzij de vooruitziende blik van het verzet waren de onderduikers al op andere plaatsen in veiligheid gebracht. Het gevaar van Vergonet werd nu echter zo groot geacht dat besloten werd hem uit de weg te ruimen. Aldus geschiedde op 27 oktober 1943.